1 Aralık 2022 Dünya AIDS Günü
“Eşitle (Equalize)”
Dünya Sağlık Örgütü tarafından HIV/AIDS
farkındalığını artırmak için 1988 yılında 1
Aralık, Dünya AIDS Günü olarak kabul edilmiştir. Ülkemizde de 1 Aralık
Dünya AIDS Günü, HIV/AIDS konusuna dikkat çekmeye, kamuoyunun
bilgilendirilmesine ve duyarlılığın artırılmasına yönelik çeşitli etkinlikler
için önemli bir fırsat olarak değerlendirilmektedir.
Birleşmiş Milletler HIV/AIDS Ortak Programı
(UNAIDS) bu yıl için “EŞİTLE (EQUALIZE)”
sloganını tema olarak belirlemiştir. Birleşmiş Milletler HIV/AIDS Ortak Programı
(UNAIDS), AIDS’in sona erdirilmesini engelleyen ve pandeminin devam etmesine
neden olan eşitsizliklerin ortadan kaldırılması amacıyla ülkeleri çaba
göstermeye davet etmektedir.
HIV (İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü),
doğrudan bağışıklık sistemine zarar veren bir virüs olup bu virüsü taşıyan
insanlar “HIV ile yaşayan kişi/HIV pozitif” olarak adlandırılır. HIV, vücut
direncini azaltarak insanların kolayca hasta olmasına neden olur. AIDS
(Edinilmiş Bağışıklık Yetersizliği Sendromu) ise HIV virüsünün bağışıklık
sistemini zayıflatmasından sonra ortaya çıkan hastalık hâlidir.
HIV enfeksiyonu, ilk defa ortaya çıktığı
1980’li yıllardan bu yana tüm dünyada artarak yayılmaya devam etmektedir. HIV
enfeksiyonu, korunmasız her türlü cinsel temas, ortak enjektörlerle damar içi
madde kullanımı ve enfekte kan ve kan ürünlerinin verilmesiyle ya da anneden
bebeğe gebelik döneminde, doğum sırasında veya doğum sonrasında emzirmeyle
bulaşabilmektedir. Bulaşma yollarının çeşitliliğine bağlı olarak HIV
enfeksiyonu tüm yaş gruplarında görülebilmektedir.
Önemli bir halk sağlığı sorunu olan HIV/AIDS
enfeksiyonu; hastalık, enfeksiyona bağlı ölümler, ayrımcılık, insan hakları,
işgücü, istihdam, ekonomi ve hukuk başta olmak üzere çok çeşitli konularda
toplumsal yansımaları ve sonuçları itibariyle bütüncül bir yaklaşım
gerektirmektedir.
Bulaşıcı hastalıkların ihbarı ve bildirim
sistemine göre, HIV/AIDS vakalarının bildirimi zorunlu olmakla birlikte, 1994
yılından itibaren özel sürveyans yürütülmekte olup teşhis konulan hastaların bildirimleri
isim belirtilmeden, kod kullanarak yapılmaktadır.
Günümüzde hastalığın tedavisinde önemli
gelişmeler kaydedilmiş olup tedavi ile bulaştırıcılık önlenebilmekte ve
enfeksiyonun anneden bebeğe geçişi engellenebilmektedir.
Birleşmiş Milletler HIV/AIDS Ortak Programı
(UNAIDS) 2022 yılı raporuna göre; dünyada HIV epidemisinin başlangıcından
günümüze kadar 84.2 milyon kişi HIV ile enfekte olmuş ve 40.1 milyon kişi ise
AIDS-ilişkili hastalıklar nedeni ile hayatını kaybetmiştir.
2021 yılında tüm dünyada HIV ile yaşayan 38.4
milyon kişinin bulunduğu ve bu kişilerin 1.7 milyonunu 0-14 yaş grubu
çocukların oluşturduğu belirtilmektedir. 2021 yılı içerisinde yaklaşık 1.5
milyon kişinin HIV ile yeni enfekte olduğu,
yaklaşık 650.000 kişinin ise AIDS-ilişkili hastalıklar nedeni ile
yaşamını yitirdiği belirtilmektedir. 2010 yılı ile karşılaştırıldığında
günümüzde yeni HIV vakalarının %32 azaldığı belirtilse de her gün 4000 kişinin
HIV ile yeni enfekte olduğu belirtilmektedir.
Dünya genelinde HIV ile yaşayan kişilerin yaklaşık 5.9 milyonunun ise
HIV durumunu bilmediği belirtilmektedir.
UNAIDS 2022 Raporu’na göre ülkemizi
çevreleyen Doğu Avrupa ve Merkez Asya Bölgesi ile Orta Doğu ve Kuzey Afrika
Bölgelerinde yeni HIV enfeksiyonlarında artışın olduğu belirtilmektedir. Ülkemiz HIV/AIDS açısından hastalığın az
sıklıkla görüldüğü ülkeler arasında yer almaktadır.
Ülkemizde 1985 yılından 15 Kasım 2022
tarihine kadar doğrulama testi pozitif tespit edilerek bildirimi yapılan 34.453
HIV (+) kişi ve 2.177 AIDS vakası mevcuttur. Vakaların % 81,4’ü erkek, %
18,6’sı kadın olup % 16,2’si yabancı uyruklu kişilerden oluşmaktadır. Vakaların
en fazla görüldüğü yaş grubu 25-29 ve 30-34 yaş grubudur.
HIV enfeksiyonu önlenebilir bir hastalıktır
ve korunma önlemleri tedaviden çok daha etkili ve ucuzdur. En sık görülen
bulaşma yolunun cinsel temas olması nedeni ile tek eşliliğin yanı sıra, riskli
cinsel temasta doğru kondom kullanımı hastalığın cinsel yolla bulaşmasına karşı
en güvenli ve basit korunma yoludur. Şüpheli durumlarda ise vakit kaybetmeden
bir sağlık kuruluşuna müracaat ederek test yaptırmak gerekir.
HIV enfeksiyonu, HIV pozitif kişilerle aynı
iş yerinde çalışmakla, aynı okulda okumakla, aynı ortamda bulunmakla, ortak
çatal kaşık kullanmakla; dokunmak ve tokalaşmakla; telefon, kitap, defter gibi
araçlar ile duş-banyo alanlarını, havuzları, tuvaletleri ortak kullanmakla,
böcek ısırması ve sinek sokması ile bulaşmaz.
Ülkemizde HIV/AIDS ile mücadelede etkisi ve
kapsamı giderek güçlenen çalışmalar yürütülmektedir. 1986 yılından bu yana kan
ve kan ürünleri ile bulaşmaya karşı koruma amacı ile tüm kan ve kan ürünleri
HIV yönünden test edilmekte ayrıca 1987 yılından beri organ ve doku nakilleri
öncesinde de gerekli testler yapılmaktadır.
HIV ile yaşayan kişilerin tedaviye kolay ve
kesintisiz ulaşmasının sağlanması, sosyal destek, bakım olanaklarının
iyileştirilmesi ve yaşam kalitelerinin arttırılması için de sağlık hizmeti
sunumunda gerekli düzenlemeler yapılmıştır.
Ülkemizde, tanı konan ve bildirimi yapılan
tüm hastaların tedavi ve bakım hizmetlerine ulaşmalarını sağlayan Genel Sağlık
Sigortası (GSS) uygulaması pek çok ülkeye örnek oluşturabilecek bir uygulamadır
ve ilaca erişimde sorun yaşanmamaktadır.
HIV enfeksiyonunun varlığını saptamak
amacıyla riskli davranışları olan kişiler ve şikâyeti olan herhangi bir kişi,
istediği sağlık kurumuna başvurması durumunda testleri yapılmakta ve test
sonucunun pozitif çıkması halinde HIV pozitif kişi GSS kapsamında takip ve tedaviye
alınmaktadır.
Günümüzde, erken dönemde ilaç tedavisine
başlayan HIV pozitif kişiler hastalık oluşmadan yaşamlarını
sürdürebilmektedirler.
HIV/AIDS açısından hassas grupları
HIV/AIDS’den korunma ve bulaşma yolları hakkında bilgilendirmek, ücretsiz ve
gizlilik esasları içerisinde HIV test hizmeti sunmak, test öncesi ve sonrasında
danışmanlık hizmeti vermek, tedavi için doğru merkeze yönlendirmek için Gönüllü
Danışmanlık ve Test Merkezleri faaliyetlerini sürdürmektedirler.
Ülkemizde küresel hedeflere ulaşmak amacıyla,
Bakanlığımızca oluşturulan geniş bir çalışma grubu ile ‘‘Türkiye HIV/AIDS Kontrol Programı (2019-2024)’’ yayımlanmıştır.
HIV/AIDS ile mücadele amacı ile hazırlanan
‘‘Türkiye HIV/AIDS Kontrol Programı (2019-2024)’’ insan haklarını gözeterek,
HIV/AIDS yayılımı için risk oluşturan faktörlerle mücadele etmek, her bireyin
tanı ve tedavi, bakım ve desteğe eşit ulaşımını sağlayarak toplumun sağlığını
korumak ve geliştirmek misyonu doğrultusunda ilgili paydaşlarla işbirliği
içerisinde yürütülmektedir.
Türkiye HIV/AIDS Kontrol Programı
(2019-2024)’nın temel yaklaşımı; HIV enfeksiyonunu tek başına bir sağlık sorunu
olarak değil, tüm sektörleri ilgilendiren çok boyutlu bir sorun olarak ele
almaktır. Dolayısıyla ulusal düzeydeki tüm çalışmalar bu ilkeyle çok sektörlü
olarak planlanmıştır.
Ayrıca, yeni vaka sayısını azaltmak amacıyla
farkındalık ve bilgilendirme için tüm hedef gruplarda akran eğitimi dâhil
eğitim faaliyetleri desteklenmektedir.
Bakanlığımız, insan haklarını gözeterek ve
etik kurallar çerçevesinde, konunun tüm paydaşlarını kapsayacak bakış açısı ile
çalışmalarını işbirliği içinde sürdürmektedir.
“HIV hayatın
içinde, bilmek, korunmak, tedavi olmak ve bulaştırmamak elimizde”
HIV - AİDS Bilgilenin Korunun Tedavi Olun Broşürü